MÔ HÌNH HÓA

Nguyễn Như Phong

Kỹ thuật Hệ thống Công nghiệp

Đại học Bách Khoa TPHCM

Mô hình là một biểu diễn của thế giới thực nhằm giúp tìm ra lời giải giải quyết vấn đề của thế giới thực. Thế giới thực thường là rất phức tạp, mô hình vận trù không thể biểu diễn chính xác tuyệt đối thế giới thực. Mô hình thường chỉ biểu diễn gần đúng thế giới thực, qua việc đơn giản hóa thế giới thực, chỉ giữ lại các yếu tố quan trọng khi xây dựng mô hình.

Hãy xem bài toán vận trù trong sản xuất. Khi khách hàng đặt hàng và đơn hàng đến bộ phận sản xuất, nguyên vật liệu được lấy từ kho hay mua từ nhà cung cấp. Khi lô hàng đã được sản xuất xong, bộ phận bán hàng sẽ phân phối sản phẩm đến khách hàng. Vấn đề là sản xuất với cỡ lô là bao nhiêu và mô hình nào sẽ được sử dụng.

Có rất nhiều biến trong hệ thống ảnh hưởng đến việc sản xuất bao nhiêu. Các biến ở bộ phận sản xuất bao gồm hay liên quan đến năng lực sản xuất của phân xưởng, tồn kho bán phẩm trên chuyền, chuẩn chất lượng. Các biến ở bộ phận vật tư bao gồm hay liên quan đến nguyên vật liệu sẵn có trong kho, nguyên vật liệu đã đặt từ nhà cung cấp, giới hạn lưu trữ thành phẩm trong kho. Các biến ở bộ phận bán hàng bao gồm hay liên quan đến nhu cầu dự báo, năng lực phân phối, hiệu quả quảng cáo, đối thủ cạnh tranh. Việc thiết lập quan hệ toán tường minh giữa biến ra là cỡ lô sản xuất và mọi biến vào có ảnh hưởng nêu trên là rất khó khăn.

Việc đơn giản hóa hệ thống bằng cách đưa về hai biến cơ bản là tốc độ sản xuất và tốc độ nhu cầu. Tốc độ sản xuất định bởi các biến năng lực sản xuất, chuẩn chất lượng và nguyên liệu sẵn có. Tốc độ nhu cầu định bởi nhu cầu dự báo, năng lực phân phối, hiệu quả quảng cáo, đối thủ cạnh tranh. Việc đơn giản hóa còn được thực hiện bởi loại bỏ các biến không quan trọng hay kết hợp các biến thành một biến để giảm thiểu số biến vào.

Từ hệ thống sản xuất đã được đơn giản hóa, mô hình sẽ được xây dựng đơn giản hơn. Với tốc độ sản xuất và tiêu thụ, ta dễ dàng đo lường tồn kho thành phẩm khi cung vượt cầu hay sản xuất thặng dư và ngược lại cầu vượt cung khi sản xuất thiếu hàng. Mô hình được xây dựng để cân bằng chi phí khi sản xuất quá mức và khi sản xuất thiếu. Một mô hình hay sử dụng để xác định cỡ lô là cực tiểu chi phí tồn kho qua việc cân bằng chi phí tồn trữ và chi phí hết hàng.

Nghiên cứu vận trù dựa trên các mô hình toán học, tuy nhiên trước khi sử dụng các mô hình phức tạp cần cân nhắc các yếu tố phi toán học như tâm lý, văn hóa,…  đồng thời cần cân nhắc phương pháp đơn giản trước.

Trong một số trường hợp, vấn đề có thể giải quyết một cách đơn giản và không tốn kém, với sự hỗ trợ của các chuyên gia trong các lĩnh vực khác, không phải là các nhà toán học, chẳng hạn như các nhà tâm lý học và với các quan sát thực tế,  các giải pháp đơn giản có thể sử dụng để giải quyết vấn đề mà không cần phải sử dụng các mô hình toán phức tạp.

Một số trường hợp, ‎yếu tố văn hóa là rất quan trọng. Ứng dụng giải pháp cho vấn đề là con người nên cần cân nhắc yếu tố con người với tập quán, thói quen, niềm tin thì mới có thể áp dụng thành công. Nhóm nghiên cứu vận trù  cần am hiểu văn hóa của những người có liên quan đến vấn đề cần giải quyết.

Nghiên cứu vận trù không nên có định kiến khi chọn lựa mô hình. Vấn đề là mô hình nào là phù hợp nhất để giải quyết vấn đề, chứ không phải là mô hình phức tạp sẽ giải quyết vấn đề tốt hơn mô hình đơn giản. Nghiên cứu vận trù nên bắt đầu bằng việc phân tích các dữ kiện sẵn có với các  công cụ đơn giản để xác định nguyên nhân gốc rễ của vấn đề. Khi vấn đề đã được xác định, công cụ phù hợp nhất sẽ được sử dụng để tìm ra giải pháp.

TLTK

Nguyễn Như Phong. Vận trù xác định. NXBĐHQG. 2010