RA QUYẾT ĐỊNH

RA QUYẾT ĐỊNH

Nguyễn Như Phong

Kỹ thuật Hệ thống Công nghiệp

Đại học Bách Khoa, ĐHQG TPHCM

Ra quyết định, một hoạt động cơ bản của con người trong cuộc sống hàng ngày được bắt đầu nghiên cứu từ cuối thế kỹ 18.

Kỹ thuật ra quyết định nghiên cứu việc ra quyết định thường gặp trong các lĩnh vực quản lý, trong đó quá trình ra quyết định là quan trọng cho các chức năng như kiểm soát tồn kho, đầu tư, nhân sự, phát triển sản phẩm, phân bổ nguồn lực,…

Ra quyết định bao gồm cả việc chọn lựa phương án nên quan trọng trong nhiều lĩnh vực về khoa học xã hội cũng như khoa học tự nhiên và kỹ thuật.

Ra quyết định kinh điển liên quan đến tập các kết quả ra, tập các tác động vào, quan hệ vào ra, hàm tiện ích hay hàm mục tiêu của vấn đề.

Ra quyết định kinh điển bao gồm

Ra quyết định trong điều kiện xác định
Ra quyết định trong điều kiện bất định.

Ra quyết định trong điều kiện xác định khi kết quả ra cho mỗi tác động vào là xác định và có thể xếp hạng chính xác. Trong trường hợp này phương án tác động vào cho kết quả ra cực đại hàm tiện ích được chọn. Bài toán ra quyết định ở đây là bài toán cực đại hàm tiện ích hay bài toán tối ưu.

Ra quyết định trong điều kiện bất định lại chia làm hai loại:

Ra quyết định khi biết phân bố xác xuất kết quả ra.
Ra quyết định khi không biết phân bố xác xuất kết quả ra.

Ra quyết định khi biết phân bố xác xuất kết quả ra ta thường gọi là Ra quyết định trong điều kiện rủi ro. Ra quyết định trong điều kiện rủi ro khi kết quả ra cho mỗi tác động vào là ngẫu nhiên và được mô hình bởi phân bố xác xuất có điều kiện. Bài toán ra quyết định ở đây là bài toán cực đại kỳ vọng tiện ích. Các mô hình Ra quyết định ở đây bao gồm:

Ra quyết định theo kỳ vọng
Ra quyết định Bayes
Cây quyết định
Ra quyết định tái sinh
Ra quyết định Markov
Ra quyết định sắp hàng

Ra quyết định khi không biết phân bố xác xuất kết quả ra hay thậm chí mô hình xác suất là không thích hợp, một số mô hình Ra quyết định được sử dụng ở đây bao gồm:

Ra quyết định theo ma trận tiện ích/tổn thất.
Ra quyết định theo Lý thuyết trò chơi

Các ra quyết định khi không biết phân bố xác xuất là những mô hình mang tính trực quan với những giả sử đơn giản, đôi khi không phù hợp và đây chính là lĩnh vực ứng dụng của ra quyết định mờ.

Ra quyết định mờ ứng dụng lý thuyết mờ trong việc ra quyết định bao gồm việc mờ hoá lý thuyết ra quyết định cổ điển. Ra quyết định mờ giải quyết bài toán với tính gần đúng và tính không rõ ràng trong sự thiết lập ý thích, ràng buộc, mục đích của con người.

Có nhiều lớp bài toán ra quyết định mờ, việc phân loại dựa vào tiêu chuẩn bao gồm loại đơn tiêu chuẩn hay đa tiêu chuẩn, phân loại dựa vào số người ra quyết định bao gồm quyết định đơn hay quyết định nhóm, phân loại dựa vào ràng buộc với tối ưu không ràng buộc hay có ràng buộc, phân loại dựa vào mục tiêu bao gồm đơn mục tiêu hay đa mục tiêu, phân loại dựa vào giai đoạn bao gồm đơn hay đa giai đoạn. Mặt khác việc mờ hóa bài toán Ra quyết định Bayes cũng là bài toán ra quyết định mờ quan trọng.