RA QUYẾT ĐỊNH NGẪU NHIÊN

Nguyễn Như Phong

Kỹ thuật Hệ thống Công nghiệp

Đại học Bách Khoa TPHCM

Ra quyết định, một hoạt động cơ bản của con người trong cuộc sống hàng ngày, được bắt đầu nghiên cứu từ cuối thế kỷ 18. Kỹ thuật ra quyết định nghiên cứu việc ra quyết định thường gặp trong các lĩnh vực quản lý, trong đó quá trình ra quyết định là quan trọng cho các chức năng như kiểm soát tồn kho, đầu tư, nhân sự, phát triển sản phẩm, phân bổ nguồn lực…

Ra quyết định bao gồm cả việc chọn lựa phương án nên quan trọng trong nhiều lĩnh vực về khoa học xã hội cũng như khoa học tự nhiên và kỹ thuật.

Ra quyết định liên quan đến tập các kết quả ra, tập các tác động vào, quan hệ vào ra, hàm tiện ích hay hàm mục tiêu của vấn đề. Ra quyết định bao gồm:

          - Ra quyết định trong điều kiện xác định

          - Ra quyết định trong điều kiện bất định.

Ra quyết định trong điều kiện xác định khi kết quả ra cho mỗi tác động vào là xác định và có thể xếp hạng chính xác. Trong trường hợp này, phương án tác động vào cho kết quả ra cực đại hàm tiện ích được chọn. Bài toán ra quyết định ở đây là bài toán cực đại hàm tiện ích hay bài toán tối ưu.

Ra quyết định trong điều kiện bất định lại chia làm hai loại:

          - Ra quyết định ngẫu nhiên

          - Ra quyết định mờ.

Ra quyết định trong ngẫu nhiên lại chia làm hai loại:

• Biết phân bố xác xuất kết quả ra
• Không biết phân bố xác xuất kết quả ra.

Khi biết phân bố xác xuất kết quả ra, kết quả ra cho mỗi tác động vào là ngẫu nhiên và được mô hình bởi phân bố xác xuất có điều kiện. Bài toán ra quyết định ở đây là bài toán cực đại kỳ vọng tiện ích.

Khi không biết phân bố xác xuất kết quả ra hay thậm chí mô hình xác suất là không thích hợp, một số mô hình được sử dụng như các mô hình Laplace, maximax, maximin, Hurwicz, minimax, minimin. Các mô hình này là những mô hình mang tính trực quan với những giả sử đơn giản, đôi khi không phù hợp và đây chính là lĩnh vực ứng dụng của ra quyết định mờ.

TLTK

Nguyễn Như Phong. Vận trù ngẫu nhiên. NXBĐHQG. 2003, 2010, 2015